قطران تبریزی از گویندگان معروف قرن پنجم و بزرگترین شاعر آذربایجان پیش از نظامی و خاقانی است.

او در میانه‌ی سال‌های ٤٠٠ تا ٤٨٥ ق می‌زیست. در این سال‌ها با ناصرخسرو قبادیانی (درگذشت: ٤٨١ ق) دیدار کرد.

اشاره‌ی ناصر خسرو در سفرنامه‌ی خود به این دیدار مشهور است، و دور نیست که اسدی طوسی مؤلّف لغت فرس و نیز عنصر المعالی نویسنده‌ی معروف قابوس نامه را هم در دستگاه امیران آذربایجان دیده باشد.

قطران بیشتر ایّام شاعری خود را در دربار حاکمان آذربایجان و ارّان و ارمینیّه گذرانده و جمعی از آنان را ستوده است و به سبب همین پیوند بخشی از تاریخ شمال غربی ایران در شعر او انعکاس یافته است، چنانکه دیوان او از مهم‌ترین منابع تاریخی و حتی گاه تنها منبع دوره‌ای از تاریخ آن نواحی است. به علاوه، بسیاری از شخصیت‌های مهم و مؤثر آن روزهای آذربایجان و ارّان را با شعر قطران می توان شناخت و صورت کهن نام‌های بعضی از شهرها را در سخن او می‌توان یافت.

گذشته از این بهره‌های تاریخی و جغرافیایی، شعر او مجموعه‌ای قابل ملاحظه از عناصر فرهنگی بخش‌هایی از ایران قرن پنجم را دربردارد. شعر قطران دنباله‌ی شعر عصر غزنوی است و از شعر فرّخی، عنصری و ناصر خسرو تأثیر پذیرفته است؛ امّا در روزگار خود به شهرت و سرعت انتشاری رسیده است که همین رابطه و پیوستگی را میان شعر او و امیر معزّی شاعر معروف دربار سلجوقی نشان داده‌اند.

از سوی دیگر، شعر قطران سند حضور شاهنامه در آذربایجان و ارّان قرن پنجم نیز هست.